СТОКХОЛЬМ, аравдугаар сарын 7 (Reuters) — АНУ-д ажилладаг эрдэмтэд болох Жон Кларк, Мишель Деворет, Жон Мартинис нар “квант физикийг бодит ертөнцөд хэрэгжиж буйгаар харуулсан туршилтууд”-аараа 2025 оны физикийн салбарын Нобелийн шагнал хүртлээ. Тэдний судалгаа нь дараагийн үеийн дижитал технологиудын хөгжлийн суурь тавьсан хэмээн үнэлэгджээ.
“Би үнэхээр гайхшралд орж байна. Энэ нь Нобелийн шагналын үндэс болох юм гэж хэзээ ч бодож байгаагүй,” гэж Кларк мягмар гарагт Нобелийн хэвлэлийн бага хуралд утсаар оролцохдоо хэлжээ.
“Би гар утсаар ярьж байна, та ч бас тэгж байгаа байх. Тэгвэл гар утас ажиллаж байдаг үндсэн шалтгаануудын нэг нь яг энэ судалгаануудын үр дүн юм.”
Нэг зууны настай квант механикийн шинэ гайхамшгууд
Квант механикийн үзэгдлүүд нь атом болон дэд атомын түвшинд маш сайн судлагдсан ч, уламжлалт физикийн ойлголтоос харьцангуй хачирхалтай, ойлгомжгүй мэт харагддаг.
Энэ удаагийн Нобелийн шагналтнууд 1980-аад оны дунд үед супердамжуулагч материалаар бүтээгдсэн цахилгаан хэлхээ ашиглан туршилт хийж, тодорхой нөхцөлд квант физикийн нөлөө нь өдөр тутмын ердийн объектод хүртэл хүрч болохыг харуулсан байна.
“Нэг зууны турш судлагдсан квант механик байнга шинэ гайхамшгуудыг бидэнд үзүүлж байгааг энэ удаа тэмдэглэж байгаа нь үнэхээр сайхан. Үүнээс гадна квант механик нь бүх дижитал технологийн суурь билээ,” гэж Нобелийн физикийн хорооны дарга Олле Эрикссон мэдэгдэв.
Өнөөдөр квант технологи аль хэдийн бидний амьдралд нэвтэрсэн бөгөөд компьютерийн микрочип дэх транзисторууд үүний өдөр тутмын жишээ юм.
Дараагийн үеийн квант технологийн хаалга нээгдлээ
“Энэ жилийн физикийн Нобелийн шагнал нь квант технологийн дараагийн үеийг хөгжүүлэх шинэ боломжуудыг нээж байна. Үүнд квант нууцлал (quantum cryptography), квант компьютер, квант мэдрэгч зэрэг чиглэлүүд багтаж байна” хэмээн шагнал гардуулдаг Шведийн Хааны Шинжлэх ухааны академи мэдэгдлээ.
Квант компьютер нь квант механикийн зарчмуудыг ашиглан уламжлалт компьютерүүдэд сая сая жил шаардагдах нарийн төвөгтэй тооцоолол, урьдчилсан таамаглал, дүн шинжилгээг богино хугацаанд гүйцэтгэх чадвартай.
Энэхүү технологи нь хүн төрөлхтний хамгийн тулгамдсан асуудлуудыг, тухайлбал уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэх зэрэг салбарт шийдэл олоход чухал хувь нэмэр оруулах боломжтой гэж үздэг. Гэсэн хэдий ч, чипийн нарийвчлал, технологийн найдвартай байдал, мөн арилжааны хэрэглээнд хүрэх хугацаа зэрэг сорилтууд байсаар байна.
2025 оны физикийн Нобелийн шагналтнууд — квант технологийн ирээдүйг нээсэн гурван эрдэмтэн
Нобелийн шагналын эздийн гурвын нэг Жон Кларк (John Clarke) нь Их Британид төрсөн бөгөөд одоо АНУ-ын Калифорнийн их сургууль, Берклигийн профессор юм.
Мишель Деворет (Michel Devoret) нь Франц улсад төрсөн бөгөөд түүнд Францын Ерөнхийлөгч Эммануэль Макрон нийгмийн сүлжээ Х (хуучнаар Twitter)-ээр баяр хүргэжээ. Деворет нь АНУ-ын Йелийн их сургууль болон Калифорнийн их сургууль, Санта Барбара-д профессорын алба хашиж байна. Жон Мартинис (John Martinis) мөн Санта Барбарагийн их сургуулийн профессор юм.
Мартинис нь АНУ-ын иргэн бөгөөд 2020 он хүртэл Google компанийн “Quantum Artificial Intelligence Lab” (Квант хиймэл оюуны лаборатори)-ийг удирдаж байв. 2019 онд Мартинисын ахалсан судалгааны баг “квант давамгайлал (quantum supremacy)”-д хүрсэн гэж мэдэгдэж, дэлхийн хамгийн хүчирхэг суперкомпьютерээс давсан үр дүнг гаргасан байв.
Деворет нь профессорын ажлынхаа хажуугаар Google Quantum AI-ийн ерөнхий эрдэм шинжилгээний ажилтан юм. Ингэснээр Google-той холбоотой эрдэмтэд хоёр дахь жил дараалан Нобелийн шагнал хүртэж байна. 2024 онд химийн салбарын Нобелийн шагналыг Google DeepMind-ийн Демис Хассабис болон Жон Жампер нар хүртсэн бол, мөн онд Google-д 10 гаруй жил ажилласан Жеффри Хинтон физикийн Нобелийн шагнал хүртсэн билээ.
Физикийн хоёр дахь Нобел энэ долоо хоногт гардууллаа
Физикийн Нобелийн шагнал нь Шведийн Хааны Шинжлэх ухааны академиас олгодог бөгөөд нийт 11 сая шведийн крон (ойролцоогоор 1.2 сая ам.доллар) шагналын сантай. Хэрэв хэд хэдэн хүн хамт хүртэх бол энэ мөнгийг тэд хуваан авдаг уламжлалтай.
Нобелийн шагналыг динамитын нээлтээрээ хөрөнгөжсөн Альфред Нобелийн гэрээслэлээр 1901 оноос эхлэн олгож ирсэн бөгөөд шинжлэх ухаан, уран зохиол, энх тайван зэрэг салбарын ололт амжилтыг жил бүр алдаршуулдаг. Эдийн засгийн шагналыг хожим нэмж оруулжээ.
Физикийн салбар нь Нобелийн гэрээслэлд нэр дурдагдсан анхны ангилал байсан нь тухайн үеийн шинжлэх ухаанд энэ салбарын өндөр байр суурийг илтгэнэ. Өнөөдөр ч физикийн Нобелийн шагнал шинжлэх ухааны ертөнцөд хамгийн нэр хүндтэй шагнал хэвээр байна.
Өмнөх жилүүдэд уг шагналыг Альберт Эйнштейн, Эрвин Шрёдингер, Макс Планк, Нильс Бор зэрэг шинжлэх ухааны түүхэн дэх хамгийн нөлөө бүхий эрдэмтэд хүртэж байжээ — эдгээрийн сүүлийн гурвынх нь бүтээл бүгд квант онолын суурийг тавьсан юм.
Нобелийн долоо хоног үргэлжилж байна
Жилийн уламжлал ёсоор, энэ долоо хоногийн хоёр дахь Нобелийн шагнал физикийн салбарт олгогдож байна. Үүнээс өмнө хоёр америк, нэг япон эрдэмтэн дархлааны системийн судалгааны ололтоороо анагаахын Нобелийн шагнал хүртжээ. Харин химийн шагнал Лхагва гарагт, энх тайвны шагнал Баасан гарагт тус тус зарлагдана.
Нобелийн шинжлэх ухаан, уран зохиол, эдийн засгийн шагналууд нь Альфред Нобелийн нас барсны ой болох арванхоёрдугаар сарын 10-нд Стокхольм хотод Шведийн Хаанд гардуулж, дараа нь хотын захиргаанд тансаг зоог барих ёслолоор үргэлжилдэг уламжлалтай. Харин энх тайвны шагнал нь тусдаа ёслолоор Норвегийн Осло хотод гардуулдаг юм.
Эх сурвалж: www.reuters.com
