Австралийн төрийн тэргүүн нь ИБУИБНУ-ын III Чарльз хаан бөгөөд амбан захирагч бол түүний төлөөлөгчөөр нь ажилладаг Үндсэн хуулийн албан тушаалтан юм.
Энэ институцийн гол үүрэг нь:
- Парламентын баталсан хуульд Титмийн соёрхол олгох,
- Ерөнхий сайд, сайд нарыг томилох,
- Парламентыг нээх, тараах,
- Төрийн тогтвортой байдлыг хангах,
- Гадаад, дотоодод Австралийг төлөөлөх зэрэг. Ихэнх үйл ажиллагааг Ерөнхий сайдын зөвлөмжөөр гүйцэтгэдэг боловч ховор тохиолдолд бие даасан эрхээ ашигладаг.
31 жилийн дараа Австралийн Төрийн тэргүүний хувиар Монголд айлчилж буй Саманта Мостин нь 1965 онд төрсөн, хуульч мэргэжилтэй, Австралийн түүхэн дэх анхны эмэгтэй Амбан захирагч. Тэрээр бизнес, иргэний нийгэм, спортын салбарт манлайлагч байсан бөгөөд хүйсийн тэгш эрх, уур амьсгалын өөрчлөлтийн бодлогод идэвхтэй оролцдог нэгэн аж.
Бүгд найрамдах улсуудын Ерөнхийлөгчидтэй харьцуулахад Австралийн амбан захирагч нь ард түмнээс сонгогддоггүй. ИБУИБНУ-ын хаан түүнийг томилдог ч зөвхөн Австралийн Ерөнхий сайдын санал болгосноор томилдог байна. Өөрөөр хэлбэл, Их Британийн оролцоо бараг байхгүй,цэвэр Австралийн дотоод улс төрийн шийдвэрээр томилогддог байна. Гэхдээ Их Британийн хааныг улсдаа төлөөлдөг бэлгэдлийн шинжтэй албан тушаал аж. Бүгд найрамдах улсуудын Ерөнхийлөгчид парламентаас, эсвэл бүх ард түмнээсээ сонгогддог илүү бодит эрх мэдэлтэй бол Австралийн амбан захирагч бэлгэдлийн шинж чанартай гэсэн ч болно.
Амбан захирагч нь төрийн тэргүүний (Их Британийн хааны) нэрийн өмнөөс:
-
- Ерөнхий сайдыг томилж чөлөөлөх,
- Парламентыг тараах,
- Хуулийг батламжилж хүчин төгөлдөр болгох зэрэг Үндсэн хуулийн эрх мэдлийг хэрэгжүүлдэг.
Австралийн улс төрийн тогтолцоо нь Westminster загвар дээр тулгуурласан бөгөөд холбооны түвшин болон муж, өөрөө удирдах хоёр нутаг дэвсгэрийн хооронд эрх мэдэл хуваарилагддаг. Австрали нь Их Британийн Хамтын нөхөрлөлийн гишүүн.
Их Британийн Хамтын нөхөрлөлийн байгууллага XIX–XX зууны зааг дээр үүссэн бөгөөд өнөөдөр 56 тусгаар улсын сайн дурын хамтын ажиллагааны холбоо болж хөгжжээ. Хаан Чарльз бол Хамтын нөхөрлөлийн “Тэргүүн” боловч энэ нь бэлгэдлийн шинжтэй, гишүүн орнууд тус тусдаа бүрэн эрхт улс юм. Их Британиас хамаарах тал нь зөвхөн төрийн тэргүүнээр нэг хүнийг хүлээн зөвшөөрөх “хувийн холбоо” (personal union)-ны шинжтэй бөгөөд хууль тогтоох, шүүхийн эрх мэдэл, гадаад бодлого, батлан хамгаалалт зэрэгт Австрали бүрэн тусгаар тогтнолтой.
1986 оны Australia Acts-аар Их Британиас үлдсэн бүх хууль эрх зүйн холбоос тасарсан билээ.
Ийм сонирхолтой статустай Австралийн Холбооны Улсын Амбан захирагч Саманта Мостин Монгол Улсад тав хоногийн айлчлал хийгээд маргааш нутаг буцах гэж байна.
Энэ айлчлал нь Төрийн тэргүүний түвшинд хийгдэж буй 31 жилийн дараах түүхэн айлчлал юм.
Түүх сөхвөл манай хоёр улс 1972 онд дипломат харилцаа тогтоосон бөгөөд 2007 оноос “Өргөтгөсөн түншлэл”-ийн харилцаа хөгжүүлж байна.
1994 онд буюу 31 жилийн өмнө Австралийн Холбооны Улсын Амбан захирагч Билл Хэйден манай улсад, 1997 онд Ерөнхийлөгч П.Очирбат тус улсад айлчилж байсан түүхтэй.
Австралиас Монгол Улсад оруулсан шууд хөрөнгө оруулалтын хэмжээ 680 сая австрали долларт хүрчээ. “Рио Тинто, “Жэйд Газ”, “Аспайр Майнинг” зэрэг 60 орчим аж ахуйн нэгж манайд үйл ажиллагаа явуулдаг бөгөөд 12 нь Австралийн Хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй.
Тус улс манай улсад 110 гаруй сая австрали долларын тусламж үзүүлсний 70 гаруй хувь нь боловсролын салбарт ногддог. 1990 оноос хойш манай 850 гаруй иргэн Австралид Засгийн газрын тэтгэлэгт хөтөлбөрт нь хамрагдан боловсрол эзэмшсэн бөгөөд одоо 40 оюутан суралцаж байна. 2022 онд байгуулсан Санамж бичгийн дагуу жил бүр 100 монгол иргэн тус улсад нэг жилийн хугацаатай ажиллах, дөрвөн сар хүртэлх хугацаанд суралцах эрх эдэлдэг юм.
Монгол улсад хийж буй айлчлал нь Саманта Мостины албан тушаалаа авснаас хойших хоёр дахь томоохон төрийн айлчлал аж.
Энэ удаагийн айлчлалын үеэр Монгол–Австралийн харилцаа “Иж бүрэн түншлэл”-ийн хэмжээнд хүрч буй юм.
Хоёр орны төрийн тэргүүнүүдийн хэлэлцээрээр “Оюу Толгой” төсөл болон уул уурхайн салбарт хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх. цөлжилт, бэлчээрийн доройтол зэрэг нийтлэг сорилтод хамтарсан судалгаа, тогтвортой мал аж ахуй, уур амьсгалын менежмент хэрэгжүүлэх, дамжуулан хоёр улсын хооронд шууд нислэгийн сүлжээг хөгжүүлж, жуулчлал, бизнесийг өргөжүүлэх. Австралид оршин суугаа 20 мянга гаруй монгол иргэдийн нийгмийн хамгааллын асуудлыг хоёр улсын хэлэлцээрээр зохицуулах, Монголын “Илгээлт-2100” хөтөлбөр болон Австралийн тэтгэлэгт хөтөлбөрүүдийг уялдуулах, англи хэлний сургалт, соёлын солилцоог өргөжүүлэх зэрэг асуудлаар тохиролцлоо.
Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх “Энэхүү айлчлал нь харилцаа, хамтын ажиллагааны түүхэнд шинэ хуудас нээж байна” хэмээн тэмдэглэжээ.
Харин Амбан захирагч Саманта Мостины хувьд уур амьсгалын өөрчлөлт, сэргээгдэх эрчим хүч, эмэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэх нь хамтын ажиллагааны чухал чиглэл гэж онцлов.
Их Британийн Хамтын нөхөрлөлийн 56 улс
2024 оны байдлаар Хамтын нөхөрлөлд 56 улс багтдаг. Эдгээрийн дийлэнх нь Их Британийн хуучин колони боловч бүгд биш (Руанда, Мозамбик гэх мэт хожим нэгдсэн улсууд бий).
🏳 Улсууд бүс нутгаар:
Европ (3):
- Их Британи
- Мальта
- Кипр
Африк (21):
- Ботсвана, Камерун, Гамби, Гана, Кени, Лесото, Малави, Мавритани, Маврики, Мозамбик, Намиби, Нигери, Руанда, Сейшел, Сьерра-Леоне, Өмнөд Африк, Эсватини, Танзани, Уганда, Замби, Зимбабве
Ази (8):
- Бангладеш, Бруней, Энэтхэг, Малайз, Мальдив, Пакистан, Шри-Ланка, Сингапур
Америк (13):
- Антигуа ба Барбуда
- Багамын арлууд
- Барбадос
- Белиз
- Канад
- Гренада
- Гайана
- Ямайк
- Сент-Киттс ба Невис
- Сент-Люсиа
- Сент-Винсент ба Гренадин
- Тринидад ба Тобаго
- Доминика
Номхон далай (11):
- Австрали
- Шинэ Зеланд
- Папуа Шинэ Гвиней
- Фижи
- Самоа
- Науру
- Тонга
- Тувалу
- Кирибати
- Соломоны арлууд
- Вануату
Хамтын нөхөрлөлийн ач холбогдол
- Улс төрийн ач холбогдол:
- Ардчилал, хүний эрх, хууль дээдлэх зарчимд тулгуурладаг.
- Гишүүн орнуудын дотоод асуудалд зөвлөмж, дэмжлэг үзүүлдэг (сонгуулийн ажиглагч илгээх гэх мэт).
- Эдийн засгийн ач холбогдол:
- Хамтын нөхөрлөлийн орнууд хоорондоо худалдаа хийхэд дундаж гаалийн татвар, гаалийн журам харьцангуй уян хатан.
- Commonwealth Advantage гэж нэрлэдэг: Хамтын нөхөрлөлийн гишүүн орнууд хоорондоо худалдаа хийхдээ 20%-иар бага зардал гаргадаг гэж тооцогддог.
- Соёл, боловсролын ач холбогдол:
- Англи хэлний хамтын орон зай.
- Commonwealth Games (спортын наадам) зохион байгуулагддаг.
- Залуучуудын хөтөлбөр, тэтгэлэг (жишээ нь Commonwealth Scholarship) олгодог.
- Олон улсын тавцан дээр:
- Гишүүн орнууд хүн ам, газар нутгийн хувьд дэлхийд том хүч. (56 улс = 2.5 тэрбум хүн ам, дэлхийн нийт хүн амын ~1/3).
- Хамтын нөхөрлөлийн дуу хоолойгоор дамжуулан дэлхийн асуудал (уур амьсгалын өөрчлөлт, хөгжлийн зорилго гэх мэт)-д нөлөөлдөг.
Их Британийн Хамтын нөхөрлөл бол зөвхөн “хуучин колонийн холбоо” биш. Энэ бол англи хэл, ардчиллын үнэт зүйл, эдийн засгийн давуу байдал, соёлын хамтын ажиллагаанд суурилсан нэгдэл. Гишүүн улс бүр тусгаар тогтносон боловч хамтын үнэт зүйл, түүх, хэл, харилцан ашиг сонирхлоор холбогддог.
Бэлтгэсэн: Politiko тоймч
