Монгол улсын нийслэл Улаанбаатар хотод түүхийн дурсгалт байшин барилга ховор. Улаанбаатар хотод 1921 оноос өмнө буюу одоогоос 100 жилийн өмнө насжилттай 25 түүхэн дурсгалт барилга байдаг. Энэ нь маш цөөн тоо гэдгийг судлаачид хэлсэн юм. Жишээлбэл, Чойжин ламын сүм музей, Богд хааны ордон музей, хуучин циркийн барилга, Дамбадаржаа хийд, Анхны холбооны байр, Улаанбаатар хотын музей, Гоожингийн өндөр зэрэг нэн даруй сэргээн засварлах шаардлагатай түүхэн барилгууд бий.
2019 оны байдлаар Улаанбаатар хотын түүх, соёлын үл хөдлөх дурсгалын бүртгэл мэдээллийн санд 217 дэсийн 479 дурсгал бүртгэлтэй байна. Үүнээс улсын хамгаалалтад 11, нийслэлийн хамгаалалтад 15, дүүргийн хамгаалалтад 121, Соёлын өвд шинээр бүртгэн авсан 91 дурсгал байгаа гэнэ.
Тэр ховор түүх дурсгалаа тоож үздэг, хамгаалдаг байгууллага болон хүн ч алга. Жишээлэхэд энэхүү “Гоожингийн өндөр” хэмээх түүхт барилгыг тоодог амьтан алга.
Монгол Улсын анхны Ерөнхий сайд Сайн Ноён хан Т.Намнансүрэнд зориулан наймдугаар Богд Жавзандамба 1914 онд бариулсан түүхтэй байшин. Монгол улсын анхны Ерөнхий сайдын сууж байсан барилга. Дараа нь Хаант Оросоос манайд өгсөн зээллэг болох мөнгө хөрөнгийг бүртгэж тооцоо хийхээр томилогдож ирсэн сургагч түшмэл Козин нэг хэсэг амьдарсан. Тиймээс монголчууд Козин гэхийг монголчлон Гоожин гэж нэрийг нь дуудсанаар сууж байсан байшинг нь Гоожингийн өндөр гэх болсон түүхтэй.
Гэтэл тус барилга эдүгээ ийм л дүр төрхтэй болж. Тэр хавийн орон сууцны айлуудад ад болж, бүр гарын үсэг цуглуулан буулгах асуудал ярих болов. Уг газарт орон сууц үгүй юм гэхэд машины зогсоол барих сурагтай.
Уг нь бол түүхийн дурсгал ховортой манайд битгий хэл хэдэн мянган жилийн түүхтэй том хотуудад ч хуучны байшин бол түүхийн хамгийн үнэ цэнэтэй дурсгал. Гэвч манайхан түүхийн дурсгалдаа ийм л хүйтэн цэвдэг сэтгэлээр хандана. Өмнө нь Оросын хувьсгалчдын сууж байсан байшинг 1990-ээд оны сүүлээр буулгасан./Хуучнаар Лениний музейн ард байсан/ Саяхан ганц хоёр жилийн өмнө Ерөнхий сайд Гэндэнгийн сууж байсан байшинг мөн буулгаж шилэн байшин барьж буй/ Уг байшинд Монголын хэлмэгдэгсдийн музей үйл ажиллагаагаа явуулж байв./.
Одоо ийнхүү “Гоожингийн өндөр” заазлуулахад тулаад байна. Энэхүү түүхэн дурсгалт барилгыг өнгөрсөн 2008 онд Нийслэлийн Засаг даргын 357 дугаар захирамжаар тус дүүргийн хамгаалалтад авсан байдаг. Хамгийн сүүлд 2018 онд уг байшинг нийслэлийн хамгаалалтад үлдээж, сэргээн засах тушаал, шийдвэр гарч байлаа. Гэвч одоог хүртэл зассангүй. Дахиад л буулгах асуудал хөндөгдөөд эхэлж.
Хэдийгээр Соёлын яамтай болсон ч цөөн хэдэн дурсгалт байшингийнхаа нэгийг ийнхүү заазлахдаа тулаад байгаа нь гутамшигтай.
