Ч.Хашчулуун: Монгол Улс 2030 онд ядуурлыг тэг хүртэл бууруулах боломжтой

Эдийн засагч Ч.Хашчулуунтай Монгол Улсын хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн талаар ярилцлаа.

–Манай улс 1990 онд чөлөөт зах зээлийн нийгэмд шилжсэн үеэс эхлэн хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтөө алдчихсан. Үүний хор уршиг нь одоо гарч байна гэж судлаачид ярих юм. Та үүнтэй санал нийлэх үү. Таныхаар хөгжлийн бодлого төлөвлөлтөө зөв хийж чадаж байна уу?

-Монгол Улсын хөгжлийн бодлого сэргэх шатандаа явж байгаа гэж би харж байна. 1990  он хүртэл үндсэндээ өөрийнхөө хөгжлийн бодлогыг тодорхойлохдоо зайлшгүй ЗХУ, Зүүн Европын улсуудтай зохицох шаардлагатай байсан. Яагаад гэхээр тэднээс санхүүжилт авах, манай бараа тэдгээр улс руу гардаг байсантай холбоотой. Тэд нар санхүүжилт өгөхгүй л бол монголд хүссэн үйлдвэрээ байгуулах боломж, хүний нөөц  байхгүй байсан шүү дээ. 1990 он гарснаар хэдийгээр энэ байдал  байхгүй болсон ч гэсэн ОУВС, Дэлхийн банк зэрэг байгууллагууд Монголд янз бүрийн байдлаар тусалсан. Гэхдээ туслахдаа эдийн засгийн хүрээнд хатуу арга хэмжээ авахыг урьтал нөхцөл болгож байсан. Магадгүй тухайн үед хийж, хэрэгжүүлэх гэж байсан олон зүйл нь санхүүгийн нөөц бололцоогүй, дэлхийн зах зээл гэж юу болох талаар ойлголтгүй байсан зэргээс хэрэгжээгүй байх.  Ингээд 1997 онд Дэлхийн худалдааны байгууллагад гишүүнээр элссэнээр дэлхийн зах зээлийн талаар гайгүй ойлголттой болсон болов уу гэж боддог юм.

Тэгэхдээ 2004 он хүртэл ОУВС-тай гэрээтэй байсны үндсэн дээр мөнгө тусламж авдаг байсан. Оронд нь тэдний зөвлөмж болгосон бодлогуудыг хэрэгжүүлдэг байсан. Харин 2005 оноос эхлээн Монгол Улс  өөрсдөө  хөгжлийн бодлогоо боловсруулах ажлыг эхлүүлж,  2008 онд “Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого” гэсэн нэртэйгээр баталсан. Энэ баримт бичиг дээр гадны улс, орон байгууллагуудын зөвлөмжийг аваагүй. Ер нь  хүн төрөлхтний тогтвортой хөгжлийн зорилтуудыг урьтал болгож ингэж, ингэж хөгжүүлнэ гэж тусгасан байдаг. Энэ бодлого нь 2015 он хүртэл үргэлжилсэн. Энэ цаг үеэс дэлхий даяар тогтвортой хөгжлийн шинэ бодлого баталсантай холбогдуулан Монгол Улс хөгжлийн бодлогоо шинэчилсэн.Ингээд 2030 он хүртэл урт хугацааны хөгжлийн бодлогыг боловсруулж баталсан. Одоо бүх тогтолцоо энэ бодлогынхоо дагуу явж байна. Энэ бол ардчилсан засаглалтай, зах зээлийн эдийн засагтай, төрийн зохицуулалттай, дэлхийн зах зээлд өрсөлдөхүйц бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж иргэдийн орлого нэмэгдүүлэх гэсэн бодлогын чиглэлтэй баримт бичиг юм. Үүнийг хэрэгжүүлэхдээ дэд бүтэц, төмөр замын бүтээн байгуулалт, эрчим хүчний хангамжаа сайжруулах гэх мэт хийж байгаа зүйлийг аваад үзэхээр анхны бодлогын баримт бичиг баталсан 15 жилээс хойш эдийн засаг 10 дахин өссөн. Тэгэхээр хөгжлийн явцат ололт амжилтад хүрсэн. Мэдээжийн хэрэг үүний зэрэгцээ алдаа дутагдал байгаа. Дараагийн удаад үүнийгээ засаад хөгжлийн бодлогоо боловсронгуй болгох шаардлага байна. Жишээлбэл, нэг төсөл хэрэгжүүлэхдээ их удаж, алдаа гаргаж байна. Үүнийгээ засах  хэрэгтэй.

-Хамгийн анхны хөгжлийн бодлогыг 1996  онд баталсан байдаг. Гэтэл үүнээс хоёрхон жилийн дараа дахиад шинэ хөгжлийн бодлого баталсан. Гэх мэтчилэн аль нэг улс төрийн нам  гарч ирээд хөгжлийн бодлогоо өөрчилж байсан юм билээ?

-Нэг зүйлийг хэлэхэд 1996  онд бодлого гаргасан ч гэсэн албажиж амжаагүй. УИХ-аар батлагдаагүй байсан. УИХ-аар баталсан хамгийн анхны хөгжлийн бодлогын баримт бичиг 2008  оны “Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого” юм. Дараагийнх нь 2015  онд баталсан “Урт хугацааны үзэл баримтлал” нэртэй  баримт бичиг. Сонгуулийн цикль зайлшгүй нөлөөлдөг нь үнэн. Сонгуулийн үеэр ямар асуудал орж ирдэг вэ гэхээр бодлого нь өөрчлөгдөхгүй байж болно. Харин бодлогыг хэрэгжүүлэхэд тодорхой төсөл хөтөлбөр арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлнэ. Үүн дээр нөлөө орж ирдэг.Жишээ нь урт хугацааны бодлогын баримт бичигтээ “Монгол Улсын эрчим хүчний хангамжийг сайжруулах ёстой” гэж заасан байна.  Ямар ч улс төрийн нам гарч ирсэн энэ бодлого өөрчлөгдөхгүй. Гэхдээ үүнийг ямар төслөөр, ямар шугамаар хэрэгжүүлэх нь нээлттэй асуудал. Нэг улс төрийн намын үед өөр байдлаар шийдэгдээд дараагийн намын үед дахин өөр байдлаар шийдэх гэх мэт цаг хугацааны асуудал бол байгаа. Тэгэхээр урт хугацаанд заасан бодлого, түүнийг хэрэгжүүлэх үйл явц хоёрыг ялгаж салгаж ойлгох хэрэгтэй. Сүүлийн үед хэрэгжүүлэх арга замыг нэлээн хийж байна. Хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн хуулийг баталсан. Сонгуулийн тухай   хуульд “сонгуульд нэр дэвшиж байгаа нам мөрийн хөтөлбөрөө урт хугацааны бодлогод нийцүүлэх ёстой” гэсэн заалтыг  нэмэлтээр 2016  онд оруулсан. МАН, АН 2016  оны сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрөө урт хугацааны бодлогодоо нийцүүлж гаргасан сайн тал  бий.

-Хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн чиг үүрэг институцийн чадавхи  өнгөрсөн хугацаанд ямар байсан бэ?

-1990  он хүртэл хөгжлийн бодлого хамгийн чухал төрийн бодлого байсан учраас тухайн үед Төлөвлөгөөний  хороо гэдэг байгууллага байсан. Энэ хороо нь эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх таван жилийн төлөвлөгөө боловсруулж хэрэгжүүлдэг байсан. 1990  он гарснаар энэ тогтолцоог ямар ч хэрэггүй гэж үзээд эвдэлсэн. Хамгийн том алдаа нь энэ юм. Яагаад гэхээр зах зээлийн эдийн засаг гэдгийг төлөвлөгөөгүй эдийн засаг гэж ойлгож байсан тэр үзэл баримтлал нь их буруу байсан. Зах зээлийн эдийн засагтай нийгэмд  хувийн компани, хөрөнгө оруулагч юм хийе гэвэл эхний ээлжинд маш сайн бизнес төлөвлөгөөтэй байх ёстой. Бизнес төлөвлөгөө гэдэг нь бидний яриад байгаа төлөвлөгөө гэж ойлгож болно. Үүнийгээ гаргасны үндсэн дээр ямар нэг алхам хийнэ. Гэтэл манайд 1990-ээд оны эхээр ямар ч төлөвлөгөө хэрэггүй гээд нураачихсан, 1995 он хүртэл учраа олохгүй, толгойгүй юм шиг явсан. Ингээд 1996 оноос Үндэсний хөгжлийн газрыг сэргээж, Санхүү эдийн засгийн яаман дээр явж ирсэн. 2008  оноос хөгжлийн бодлогын ач холбогдлыг улам ойлгож Үндэсний хөгжил шинэтгэлийн хороог байгуулсан. Цаашдаа томоохон бүтээ байгуулалт, улс орны хөрөнгийг яаж чиглүүлэх, төвлөрүүлэхэд үйл ажиллагаа явуулдаг бие даасан яам байгуулах хэрэгтэй.

-“Тогтвортой хөгжил-2030” бодлогын баримт бичигт өндөр шалгууртай зорилтуудыг дэвшүүлсэн. Тухайлбал, ядуурлыг тэг хувь болтол бууруулах гэх мэт. Таны бодлоор энэ зорилтод хүрэх боломжтой юу?

-Би боломжтой гэж хэлнэ. 2009 онд ядуурал 40  хувь хүрч байсан. 2015 онд ядуурал 20  хувь буурсан. Эндээс 10-аад жилийн хугацаанд ядуурлыг тэглэх боломж харагдаж байгаа биз. Гэхдээ эдийн засаг өсөлттэй байх бол энэ зорилтод хүрэх боломж нь байгаа. Манай улсын гол хийх ёстой ажио энэ бодлогын баримт бичигт орсон. Гагцхүү үүнийгээ хийж хэрэгжүүлэх арга замыг үе үеийн Засгийн газар сайн хийх ёстой.