“Транспэрэнси Интернэшнл” байгууллагаас Монголд дөрөв, таван зөвлөгөө өгдөг гэж АТГ-ын дарга З.Дашдаваа өчигдөр байнгын хорооны хурал дээр хэллээ. Шүгэл үлээгчийг хамгаалах хуультай болох, намын санхүүжилтийг шилэн болгох, төрийн өмчит компанийн засаглалыг сайжруулах, тендэр, худалдан авалтын хууль, журмаа боловсронгуй болгох ажлуудыг хийвэл авлигатай тэмцэхэд ахиц гарна гэж ТИ-ээс зөвлөжээ.
АТГ-ын даргаар дахин зургаан жил ажиллах гэж буй З.Дашдаваагийн хэлснээр Авлигатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөртөө энэ бүхнийг хийхээр тусгасан гэнэ. 2023 онд батлагдсан Үндэсний хөтөлбөр 2030 он хүртэл хэрэгжих бөгөөд З.Дашдаваа даргын дараагийн зургаан жилийн бүрэн эрхтэй цаг хугацааны цикл давхцаж байна. Өнгөрсөн жилийн авлигын төсөөллийн индексээр 180 орноос 33 оноо авч, 114-т орсон Монгол зургаан жилийн дараа өөрчлөгдөнө гэж тэрээр амлаж байна.
Гэхдээ яг өнөөдрийн байдлаар улстөрийн намуудын бодит байдал авлигатай тэмцэх бодлогын эсрэг ч гэмээр явна.Эрх баригч болон сөрөг хүчнүүд Засгийн газарт хамтарснаар эхлээд хяналтгүй болсон. Хариуцлага гэдэг хяналтаас эхлэх учир ардчилсан засаглалд энэ бол эхний хасах оноо. Хяналтгүй учир дураараа дургиж эхлэв. Жишээ нь, төрийн өмчит компаниудад АН, ХҮН-ээс голдуу Хяналтын болон Бүтээмжийн гэх менежэрүүд томилж буйг АН-ын дарга,Тэргүүн Шадар сайд Л.Гантөмөр “Төр харьяанд байгаа компаниудаа хянахгүй бол тэнд хулгай хэтэрсэн гэдгийг иргэд хэлж байгаа” хэмээн хээвнэг өгүүлэв. “ Ер нь бол бүтээмж, хяналтын менежер тавьсан нь Засгийн газар өөрөө очиж ажиллаж байна гэсэн үг. Улс төрийн томилгоо явсан. Гэхдээ тэр компаниудад салхи оруулж, арав гаруй жил болсон захирал, хорин жил алба хааж байгаа албан хаагч, гэр бүлийнхэн байна. Энэ бол урт хугацааны зүйл биш” хэмээв.
Лу.Гантөмөрийн ярьж байгаагаар бол өмнө нь МАН-ын хийсэн томилгооныхон авлигад идэгдээд байгаа учир АН-ынхан, ХҮН-ийхэн очиж хянах бололтой.
ХҮН-ий Т.Доржханд “Төрийн өмчит компанийн бүтээмжийг дээшлүүлэх ажлыг мэргэжлийнхэн хийх ёстой. Нам гэхээсээ гадаадад төгссөн мэргэжлийн хүмүүсийг томилж байгаа” гэв. Намынх гэхээсээ дарга нарын хамаарал бүхий хүмүүсээ томилж буй гэдгээ “гадаадад төгссөн”, “мэргэжлийн” гэх үгсээр цэвэрхэн илэрхийлэв. Ардын намын дарга нар гадаадад төгсч, галуу шувууны мах идсэн залуусын хүчийг хөгжилд ашиглах нэрээр намын ч, төрийн ч албан тушаалуудыг өөрийн хамаарал бүхий хүмүүсээр дүүргэсэн жишгийг ХҮН ч бас дагаж буй бололтой.
АН болон ХҮН-ий дарга нарынхаар төрийн өмчит компаниудын удирдлагууд мэргэжлийн бус, бас авлигад идэгдсэн гэнэ. Тийм бол удирдлагыг солихын оронд яагаад өөрийн хүмүүсээ томилж байна вэ? Хяналтын болон бүтээмжийн менежэрүүдийн томилгоог УИХ-ын гишүүн Б.Энхбаяр “Улстөрийн авлига” гэв. Тэрээр “Намуудыг дуугүй болгож, найраан дундаа идэж уух гэж байна” гэсэн юм. УИХ-ын гишүүн Д.Энхтүвшин тэгвэл “Томилогдож буй хүмүүст итгэл төрөхгүй байна” гэжээ. Намын биш, хувь улстөрчдийн халаасны хүмүүс томилогдож буйг хэлэв бололтой.
Анхнаасаа төрийн өмчийн 123 компанид АН, ХҮН тус бүрээс нэг, нэг хүмүүс томилохоор тохирсон ч одоогоор зарим компанид хэд хэдэн менежер томилсон гэнэ. Жишээ нь, “Эрдэнэт” үйлдвэрт Хяналтын менежер, Бүтээмж хариуцсан менежер, Цахим хөгжил хариуцсан хяналтын менежер, Засаглал, ил тод байдлыг хариуцсан менежер гэсэн нэртэй дөрвөн ч менежер томилогджээ. Нэг төрийн өмчит компанид хоёр биш, дөрвөн менежер, эсвэл дур зоргоороо түүнээс ч олныг томилоод байвал жилийн 30 тэрбумын цалин хязгааргүй өсч таарна.
Сангийн сайд Б.Жавхлан цалин төсвөөс гарахгүй, төрийн өмчит компаниуд өөрсдөөсөө гаргана гэсэн нь тэнд сул мөнгө хяналтгүй эргэлдэж байдгийг нотолсон үг байлаа.
ЗГХЭГ-ын дарга Н.Учрал энэ оны нэгдүгээр сарын 8-нд төрийн өмчийн 41 компани 150 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай ажиллаж байна, тиймээс засаглалыг сайжруулна, зарим ажлыг хувийн хэвшилд шилжүүлнэ, татан буулгахыг нь буулгана гэж мэдээлсэн. Улмаар Төрийн өмчит компанийн бүтээмж, засаглалын ил тод байдлыг сайжруулах тухай хуулийг УИХ-д өргөн мэдүүлснээ танилцуулсан юм.
Түүнчлэн “ТУЗ-ийн тоо, гишүүдийн болон нарийн бичгийн дарга нарын тоог цөөлснөөр 4.9 тэрбумыг хэмнэнэ. Захиргааны дарга нарын орон тоог цөөлж, 11.8 тэрбумыг, хүний нөөц, хууль эрх зүй, төлөвлөлтийг шинэчлэх замаар 9.9 тэрбумыг тус тус хэмнэнэ. Нийт 26.7 тэрбумыг хэмнэх тооцоолол хийсэн” хэмээн мэдээлж байлаа. Гэтэл 400 менежерийн цалин нөгөө хэмнэх гээд байгаа 26 тэрбумаас нь даваад явчихлаа.
Засгийн газар нэг шийдвэр гаргадаг, засагт байгаа намуудын дарга нар нь түүний чанх эсрэг явж буйг Б.Энхбаяр гишүүний хэлснээр, улстөрийн авлига гэхээс өөрөөр хэлэх боломжгүй.
АТГ-ын дарга З.Дашдаваагийн хэлсэнчлэн ТИ-ийн зөвлөмжийн дагуу улс төрийн намуудын санхүүжилт шилэн болж, улмаар төрийн өмчит компаниудын засаглал сайжирвал, тоо нь цөөрвөл, эсвэл хувьд очвол авлига үнэхээр буурна.Авлига буурахын зэрэгцээ авлигатай тэмцэх хандлага эрс өөрчлөгдөх нь тодорхой.
МАН дангаар засаг барьж байхад төрийн өмчит компаниудаас намын санхүүжилтээ босгож байна гэдэг хардлага салдаггүй байсан. Намын санхүүжилт шилэн биш, төрийн өмчит компаниудын хаалттай байдлууд хоёр талаасаа уулзахад таарч тохирдог байсан гэсэн үг. Өнөөдөр тэгвэл энэ уулзварт хамтарсан гурван нам гурвуулаа нэгдчихэв.
Уг нь 2019 онд Үндсэн хуулиар намуудыг дотоод зохион байгуулалтаа ардчилсан зарчимд нийцүүлэх, хөрөнгө, орлогын эх үүсвэр, зарцуулалтаа нийтэд ил тод тайлагнах, шилэн болгохоор тусгаж өгсөн. Улмаар 2023 онд Улстөрийн намын тухай хуулийг баталж, Үндсэн хуулийн заалтуудыг амилуулахаар болсон. Гэвч гурван нам хамтраад хэрэгжилтийг хойшлуулсан. Ингээд засагт хамтарсан намууд “Чи тэгэж байхад би тэгнэ” гэдэг зарчимгүй “зарчмыг” тугаа болгон бүгдээрээ төрийн өмчит компаниуд руу шунган орлоо.
